Abstract:

Zo’n 3000 tot 3500 jaar geleden richten, in een gebied dat we nu kennen als de Slabroekse Heide (Uden, N.-Br.), de toenmalige bewoners een aantal grafheuvels op. Gedurende de daaropvolgende eeuwen werden hier regelmatig mensen begraven. Tussen ca. 800 en 500 v.Chr. ontstond een zogenaamd urnenveld wat uiteindelijk meer dan honderd kleine heuvels op de heide omvatte, grafmonumenten waaronder de crematieresten van overledenen veelal in aardewerken urnen waren begraven.

Uit deze periode dateert ook een uniek inhumatiegraf waarin een vrouw(?) liggend op de rug is bijgezet in een zorgvuldig gecreëerde grafkamer van aangekoolde balken, gekleed in een fraai gekleurde jurk met lange mouwen en met metalen ringen in het haar. Bijzondere bronzen arm- en enkelbanden sierden de ledematen, en spelden en toiletgerei waren meegegeven als grafgift.

Een aantal eeuwen later, tijdens de Romeinse tijd, wordt het gebied opnieuw als begraafplaats in gebruik genomen. Aan het begin van de 2e eeuw n.Chr. komt definitief een einde aan het gebruik als grafveld en raken de overledenen langzaam in de vergetelheid. In de late middeleeuwen wordt dwars door verschillende heuvels een landweer aangelegd die de grens vormt tussen de vrije heerlijkheid Ravenstein en het hertogdom Brabant. In de jaren 1950 worden de laatste heuvels definitief uit het landschap verwijderd. Het gebied wordt in gebruik genomen als akker.

Hier eindigt het verhaal echter niet. In 2003 komt het gebied in bezit van Staatsbosbeheer en na de opgraving in 2010 wordt het grafveld Slabroekse Heide ge(re)construeerd. Tegenwoordig is het toegankelijk voor wandelaars. Het maakt deel van het omvangrijke natuurgebied De Maashorst en draagt bij aan het oergevoel dat dit gebied wil oproepen.

Dit boek presenteert de resultaten van drie opgravingscampagnes op deze bijzondere plek. In 1923 is een klein deel onderzocht door Remouchamps van het Rijksmuseum van Oudheden. In 2005 en 2010 hebben de Faculteit der Archeologie en Archol BV het grafveld verder onderzocht. Daarnaast zijn verschillende onderzoeken in de omgeving uitgevoerd waaronder een aantal gelijktijdige grafheuvels ten noorden van het grafveld.

Op basis van de landschappelijke inkadering en met de inzet van de modernste technieken in de uitwerking kunnen we de diepe geschiedenis van dit grafveld inclusief het bijzonder inhumatiegrafritueel in detail reconstrueren. De Heuvels op de Heide vormen nu een herinnering aan de mensen die ooit – vele generaties terug – op De Maashorst woonden en leefden. Ze illustreren het belang van deze plaats zowel toen als nu.

English abstract

Some 3000 to 3500 years ago a number of barrows were erected in an area now known as the Slabroekse Heide (Uden, N.-Br.). In the following centuries people were regularly buried here, and between circa 800 and 500 BC a small urnfield evolved with several hundred small mounds on the heath. These burial monuments covered the cremated remains of the dead, which were generally buried in urns.

A unique inhumation burial in which a man or woman was interred lying on his or her back in a small chamber carefully constructed from charred oak beams also dates from this period. Here the deceased was dressed in a colorful dress with long sleeves and wore metal rings in her hair. Extraordinary bronze bracelets and anklets adorned the limbs, and pins and toiletries were interred as grave goods.

Several centuries later, during the Roman Age, the cemetery was once again used as a place of burial. Following this, the area went out of use, and the dead buried here were slowly lost to time. In the late Middle Ages a so-called landweer was constructed, running straight through the cemetery and marking the border between the vrije heerlijkheid Ravenstein and the dukedom Brabant. In the 1950s the mounds were removed from the landscape and the area was taken into use as an agricultural field.

But this is not where the story ends – in 2003 Staatsbosbeheer took ownership of the land and following the excavation in 2010 the Slabroekse Heide cemetery was (re)constructed. Today the area is part of the nature reserve the Maashort and accessible for recreational use, and contributes to the primal feeling that this regions wants to evoke.

This book presents the results of three excavation campaigns conducted at this special place. In 1923, Remouchamps of the National Museum of Antiquities explored this area. In 2005 and 2010 the Faculty of Archaeology and Archol bv further researched this cemetery using modern techniques, which allow us to reconstruct the use of the cemetery and the special inhumation funerary ritual in detail, thereby bringing these mounds on the heath back to life.

Contents

1 Het grafveld Uden-Slabroekse Heide. Onderzoeksgeschiedenis en aanleiding opgraving 2010
Richard Jansen, Ivo van Wijk, Goof van Eijk & Arjan Louwen

2 Vlakdekkend onderzoek van een gedegenereerd grafveld: doel- en vraagstellingen en methodiek opgraving Slabroekse Heide 2010
Arjan Louwen & Richard Jansen

3 Het bewogen landschap van de Maashorst
Richard Jansen & Ivo van Wijk

4 Bewoning van de Maashorst in brons-, ijzer en Romeinse tijd
Richard Jansen

5 Heuvels op de Heide. Het vroege ijzertijdgrafveld Uden-Slabroekse Heide opnieuw opgegraven
Richard Jansen, Arjan Louwen, Alexandra van den Broek & Cristian van der Linde

6 Buiten de norm? Een ‘rijk’ inhumatiegraf in het vroege ijzertijdgrafveld Uden-Slabroekse Heide
Sasja van der Vaart-Verschoof, Richard Jansen, Quentin Bourgeois, & Wouter Verschoof-van der Vaart

7 Begraven bij de voorouders? Het vroeg-Romeinse grafveld Uden-Slabroekse Heide
Richard Jansen & Alexandra van den Broek

8 Het grafveld Uden-Slabroekse Heide doorgraven: een landweer tussen het Land van Ravenstein en het Hertogdom Brabant
Goof van Eijk & Richard Jansen

9 Gekleurd gekleed: textiel uit een bijzonder inhumatiegraf uit de vroege ijzertijd bij Uden-Slabroekse Heide
Sasja van der Vaart-Verschoof, Karina Grömer, Art Proaño Gaibor, Ineke Joosten, Deandra de Loof, Yvonne Lammers-Keijsers, Joke Nientker, Birgit Reissland, Richard Jansen, Pimmie Schoorl & Anton Reurink

10 Osteologisch onderzoek naar het botmateriaal van een Vroege IJzertijd inhumatie uit het grafveld Slabroekse Heide
Simone A.M Lemmers

11 Het opgraven en conserveren van de vondsten uit het vroege ijzertijd inhumatiegraf uit Uden–Slabroekse Heide door restaura
Jo Kempkens & Ton Lupak

12 Osteologisch onderzoek naar de crematieresten uit het vroege ijzertijd en Romeinse tijd grafveld van Uden-Slabroekse-Heide
Simone A.M Lemmers

13 Brandstof voor levenden en doden. Houtskoolresten uit mesolithische kuilen en een grafveld uit de vroege IJzer- en Romeinse tijd bij Uden-Slabroekse Heide
Erica E. van Hees, met dank aan Caroline Vermeeren

14 Palynologisch onderzoek Uden-Slabroekse Heide
Marieke Doorenbosch, Jan-Willem de Kort & Jan van Mourik

15 Grafheuvels aan de Zeelandseweg in Nistelrode – een waardestellend en inventariserend omgevingsonderzoek van een archeologisch monument
Richard Jansen, Cristian van der Linde & Arjan Louwen

16 Pollenonderzoek. Het Karlingerven bei Uden-Slabroekse Heide
Corrie Bakels

17 Een archeologische begeleiding van het Palmven op de Schaijkse Heide
Adé Porreij-Lyklema & Marieke Doorenbosch

18 Conclusie: het diepe verleden van het grafheuvellandschap Uden-Slabroekse Heide
Richard Jansen, Arjan Louwen & Sasja van der Vaart-Verschoof