Abstract:

In de laatmiddeleeuwse Nederlandse steden was de maagd Maria overal aanwezig. Haar beeltenis was overal te zien. Al die Mariale artefacten konden in potentie wonderen gaan doen. Wanneer dat het geval was, konden de thuissteden pelgrims aan gaan trekken en zich ontwikkelen tot bedevaartplaatsen.

Leven met Maria gaat over wat er gebeurde tussen de bewoners van een laatmiddeleeuwse stad wanneer een Mariabeeld wonderen begon te verrichten. Er waren altijd mensen die het Mariabeeld vanaf het eerste moment steunden, maar het kon ook voorkomen dat er groepen binnen de gemeenschap waren die helemaal niet zaten te wachten op een nieuwe wonderdoener. Wat gebeurde er dan? Hoe kon het dat sommige wonderdoende Mariabeelden in rap tempo de harten van de mensen in hun thuisstad en ver daarbuiten veroverden en andere niet?

Aan de hand van de geschiedenissen van de Zoete Vrouw van ’s-Hertogenbosch, Onze-Lieve-Vrouw ter Eem van Amersfoort en Onze-Lieve-Vrouw van Gratie van Scheut beschrijft Lianne van Beek de (groeps)processen die plaats konden vinden rondom wonderdoende Mariabeelden en werkt zij een ontwikkelingsmodel voor deze devoties uit. De verering van deze Mariabeelden moest stap voor stap haar plek vinden binnen de samenleving. De beelden konden verschillende soorten functies toegekend krijgen binnen hun steden, afhankelijk van wat de stad op dat moment nodig had.

Individuen en groepen konden op allerhande manieren uiting geven aan de band die zij voelden met het Mariabeeld. Omdat men geloofde dat Mariabeelden handelende, levende personen waren, ging het hier om wederzijdse relaties, waarbij het Mariabeeld zelf ook relaties initieerde. Men leefde daadwerkelijk mét Maria. De Moeder Gods kon zo een van de bewoners van een laatmiddeleeuwse stad zijn.

English abstract

This book studies what happens in a city when a statue of the Virgin Mary started to perform miracles. On the basis of the histories of Our Sweet Lady of ’s-Hertogenbosch, Our Lady of the Eem and Our Lady of Grace of Scheut, Lianne van Beek describes the (group)processes surrounding miraculous statues of the Virgin Mary and she proposes a developmental model for late medieval Marian devotions.

Contents

Hoofdstuk 1: Cultus in context
1.1 Maria alom
1.2 Maria als hoeksteen van de samenleving
1.3 De bedevaart naar wonderdoende objecten
1.4 Maria versus Maria
1.5 Vraagstelling en casestudies: drie steden, vier Maria’s
1.6 Methodologische uitgangspunten
1.7 Cultus en context

Hoofdstuk 2: Maria beleven
2.1 Maria in het hoofd en in het hart
2.2 Mens en Beeld
2.3 Maria als levende heilige
2.4 Mateloze materie
2.5 Maria als totaalervaring
2.6 Sacrale ruimte
2.7 Smeltkroes

Hoofdstuk 3: De Zoete Vrouw van ’s-Hertogenbosch
3.1 Een voortdurend succes
3.2 ‘Een veste ende een slot ons lands op dat einde’
3.3 Het beghinsel: de oorsprongslegende van de Zoete Vrouw
3.4 Bronnen
3.5 De verering van de Zoete Vrouw tot 1629
3.6 De verering van de Zoete Vrouw na 1629
3.7 Maria met haar mensen
3.8 Maria’s boodschap
3.9 Een geschiedenis van conflict?
3.10 Conclusie

Hoofdstuk 4: Onze-Lieve-Vrouw ter Eem van Amersfoort
4.1 Tot stof vergaan
4.2 Een eigengereide kapittelstad
4.3 In het water gevonden: de oorsprongslegende van Onze-Lieve-Vrouw ter Eem
4.4 Bronnen
4.5 De verering van Onze-Lieve-Vrouw ter Eem tot 1545
4.6 De verering van Onze-Lieve-Vrouw ter Eem na 1545
4.7 Maria met haar mensen
4.8 De Christocentrische devoties in de Sint-Joriskerk
4.9 De relatie tussen de Sint-Joriskerk en de Onze-Lieve-Vrouwekerk
4.10 Conclusie

Hoofdstuk 5: Onze-Lieve-Vrouw van Gratie van Scheut
5.1 Het weggestopte beeldje in de zijkapel
5.2 Een versnipperde stad
5.3 Het beeldje van de schaapherder: de oorsprongslegende van Onze-Lieve-Vrouw van Gratie
5.4 Bronnen
5.5 De verering van Onze-Lieve-Vrouw van Gratie
5.6 Maria en haar mensen
5.7 De rol en motieven van het stadsbestuur
5.8 Onze-Lieve-Vrouw van Zavel
5.9 Conclusie

Hoofdstuk 6: In het ritme van de stad
6.1 De biografieën van vier Maria’s
6.2 De casestudies
6.3 Een ontwikkelingsmodel
6.4 Maria in de stad
6.5 Leven met Maria

Bijlage 1: Getuigen in het mirakelboek van de Zoete Vrouw van ’s-Hertogenbosch
Bijlage 2: Leden van de Lofbroederschap in Amersfoort
Bijlage 3: Wonderen van Onze-Lieve-Vrouw van Gratie van Scheut

Literatuurlijst
Summary
Dankwoord